حکم روش بر خورد با اسیر کفار از نگاه اهل سنت

حکم  روش بر خورد با اسیر کفار از نگاه اهل سنت

به قلم: ابومصعب

در زیر دیگاه امامان اهل سنت آورده می شود تا روشن گردد که آیا مجاهدین اهل سنت در این مسیر حرکت می کنند یا اینکه مسیر دیگری برای خود انتخاب کرده اند:

قال الشَّافِعِيُّ، رَحِمَهُ اللَّهُ، فَقَالَ: الْإِمَامُ مُخَيَّرٌ بَيْنَ قَتْلِهِ أَوِ الْمَنِّ عَلَيْهِ، أَوْ مُفَادَاتِهِ أَوِ اسْتِرْقَاقِهِ أَيْضًا. وَهَذِهِ الْمَسْأَلَةُ مُحَرّرة فِي عِلْمِ الْفُرُوعِ، وَقَدْ دَلَّلْنَا عَلَى ذَلِكَ فِي كِتَابِنَا “الْأَحْكَامِ”، وَلِلَّهِ الْحَمْدُ وَالْمِنَّةُ.[۱]

امام شافی رحمه الله علیه میگوید: امام مخیر است بین قتل اسیر یا منت گذاشتن بر او یا فدیه گرفتن یا به بندگی گرفتن، و این مساله در علم فروع وجود دارد و دلایل بر این موضوع را در کتاب الأحکام آورده ایم.

ﻗﺎﻝ ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ :وَسَأَلْته عَنْ الرَّجُلِ يَأْسِرُ الرَّجُلَ مِنْ أَهْلِ الْعَدُوِّ هَلْ يَقْتُلُهُ أَوْ يَأْتِي بِهِ الْإِمَامَ.؟ قَالَ : أَيُّ ذَلِكَ فَعَلَ فَحَسَنٌ ؛ لِأَنَّ بِالْأَسْرِ مَا تَسْقُطُ الْإِبَاحَةُ مِنْ دَمِهِ حَتَّى يُبَاحَ لِلْإِمَامِ أَنْ يَقْتُلَهُ فَكَذَلِكَ يُبَاحُ لِمَنْ أَسَرَهُ كَمَا قَبْلُ أَخْذُهُ وَلَمَّا قُتِلَ أُمَيَّةُ بْنُ خَلَفٍ بَعْدَ مَا أُسِرَ يَوْمَ بَدْرٍ لَمْ يُنْكِرْ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى مَنْ قَتَلَهُ ، وَإِنْ أُتِيَ بِهِ الْإِمَامُ فَهُوَ أَقْرَبُ إلَى تَعْظِيمِ حُرْمَةِ الْإِمَامِ ، وَالْأَوَّلُ أَقْرَبُ إلَى إظْهَارِ الشِّدَّةِ عَلَى الْمُشْرِكِينَ ، وَكَسْرِ شَوْكَتِهِمْ فَيَنْبَغِي أَنْ يَخْتَارَ مِنْ ذَلِكَ مَا يَعْلَمُهُ أَنْفَعَ وَأَفْضَلَ لِلْمُسْلِمِينَ .[۲]

سرخسی در المبسوط میگوید: از ابو حنیفه در باره کسی که مردی از دشمن را اسیر کرده است آیا او را خودش بکشد یا به نزد امام ببرد سوال شد. گفت کسی که اسیر در دست دارد مباح بودن خونش از بین نمی رود که نزد امام برود تا نزد او خونش مباح شود واسیر خونش مباح است برای کسی که او را اسیر گرفته است همانطور که امیة ابن خلف در روز بدر اسیر گرفته شد و کشته شد و رسول خدا ایرادی بر کسی که او را در اسارت کشته بود نگرفت اما اگر به نزد امام ببرد تعظیم و احترام امام را به همراه دارد ولی اگر خود اسیر گیرنده او را بکشد شدت عمل بر مشرکین و شکستن شوکت و عزتشان را به همراه دارد و در نهایت هر کدام که به نفع مسلمین بود را باید انجام داد.

ﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﺔ [مَسْأَلَةٌ لِلْإِمَامِ التَّصَرُّفُ فِي سَبَايَا الْحَرْبِ] (۷۴۵۱) مَسْأَلَةٌ وَإِذَا سَبَى الْإِمَامُ فَهُوَ مُخَيَّرٌ، إنْ رَأَى قَتَلَهُمْ، وَإِنْ رَأَى مَنَّ عَلَيْهِمْ وَأَطْلَقَهُمْ بِلَا عِوَضٍ، وَإِنْ رَأَى أَطْلَقَهُمْ عَلَى مَالٍ يَأْخُذُهُ مِنْهُمْ، وَإِنْ رَأَى فَادَى بِهِمْ، وَإِنْ رَأَى اسْتَرَقَّهُمْ، أَيَّ ذَلِكَ رَأَى فِيهِ نِكَايَةً لِلْعَدُوِّ وَحَظًّا لِلْمُسْلِمِينَ فَعَلَ، وَجُمْلَتُهُ أَنَّ مَنْ أُسِرَ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ عَلَى ثَلَاثَةِ أَضْرُبٍ؛

أَحَدُهَا، النِّسَاءُ وَالصِّبْيَانُ، فَلَا يَجُوزُ قَتْلُهُمْ، وَيَصِيرُونَ رَقِيقًا لِلْمُسْلِمِينَ بِنَفْسِ السَّبْيِ؛ لِأَنَّ النَّبِيَّ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – «نَهَى عَنْ قَتْلِ النِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ» . مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

وَكَانَ – عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ – يَسْتَرِقُّهُمْ إذَا سَبَاهُمْ. الثَّانِي، الرِّجَالُ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمَجُوس الَّذِينَ يُقَرُّونَ بِالْجِزْيَةِ، فَيَتَخَيَّرُ الْإِمَامُ فِيهِمْ بَيْنَ أَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ؛ الْقَتْلُ، وَالْمَنُّ بِغَيْرِ عِوَضٍ، وَالْمُفَادَاةُ بِهِمْ، وَاسْتِرْقَاقُهُمْ. الثَّالِثُ، الرِّجَالُ مِنْ عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَغَيْرِهِمْ مِمَّنْ لَا يُقَرُّ بِالْجِزْيَةِ، فَيَتَخَيَّرُ، الْإِمَامُ فِيهِمْ بَيْنَ ثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ؛ الْقَتْلُ، أَوْ الْمَنُّ، وَالْمُفَادَاةُ، وَلَا يَجُوزُ اسْتِرْقَاقُهُمْ. وَعَنْ أَحْمَدَ جَوَازُ اسْتِرْقَاقِهِمْ. وَهُوَ مَذْهَبُ الشَّافِعِيِّ.

وَبِمَا ذَكَرْنَا فِي أَهْلِ الْكِتَابِ قَالَ الْأَوْزَاعِيُّ، وَالشَّافِعِيُّ، وَأَبُو ثَوْرٍ. وَعَنْ مَالِكٍ كَمَذْهَبِنَا. وَعَنْهُ لَا يَجُوزُ الْمَنُّ بِغَيْرِ عِوَضٍ؛ لِأَنَّهُ لَا مَصْلَحَةَ فِيهِ، وَإِنَّمَا يَجُوزُ لِلْإِمَامِ فِعْلُ مَا فِيهِ الْمَصْلَحَةُ[۳]

ابن قدامه در المغنی میگوید:و اگر امام اسیر گرفت پس او مخیر است در کشتنشان یا منت گذاشتن بر آنان و آزاد کردن بلا عوض یا آزاد کردن با گرفتن مال و یا در مقابل اسیران خود معاوضه کند و یا به بندگی درشان آورد، و این رأی باعث مجروح شدن دشمن و برانگیختن مسلمین است. و در کل کسی که اسیرانی از اهل جنگ بگیرد سه نوع می باشند. اولی: زنان و کودکان که قتل آنان جایز نیست چون رسول خدا صلی الله علیه وسلم از قتل آنها نهی کرده و اگر زنان و کودکان اسیر میشدند آنها را به بردگی در می آورد. دوم: مردانی از اهل کتاب و مجوس که به جزیه اقرار دارند، پس امام مختار است در چهار چیز: کشتنشان یا منت گذاشتن بلا عوض یا معاوضه با اسیران خودش و یا به بردگی گرفتن. سوم: مردانی از عبادت کنندگان بت ها و غیر اینها که جزیه برای آنها نیست پس امام درباره آنها به سه چیز مختار است، قتل یا منت یا سربها خریدن. و به بردگی گرفتنشان جایز نیست. و از احمد جواز بردگی گرفتشان آمده و این مذهب شافعی است

ورجح قول الجمهور شیخ الاسلام ابن تیمیه فقال :فَإِنَّ الْإِمَامَ إذَا خُيِّرَ فِي الْأَسْرَى بَيْنَ الْقَتْلِ وَالِاسْتِرْقَاقِ وَالْمَنِّ وَالْفِدَاءِ فَعَلَيْهِ أَنْ يَخْتَارَ الْأَصْلَحَ لِلْمُسْلِمِينَ فَيَكُونُ مُصِيبًا فِي اجْتِهَادِهِ حَاكِمًا بِحُكْمِ اللَّهِ وَيَكُونُ لَهُ أَجْرَانِ؛ وَقَدْ لَا يُصِيبُهُ فَيُثَابَ كُلَّ اسْتِفْرَاغِ وُسْعِهِ وَلَا يَأْثَمُ بِعَجْزِهِ عَنْ مَعْرِفَةِ الْمَصْلَحَةِ [۴]

ابن تیمیه در مجموع الفتاوی میگوید: پس اگر امام وقتیکه درباره اسیران مختار بود بین کشتنشان و یا به بردگی گرفتنشان و منت گذاشتن و سربها خریدن، پس بر او واجب است آنی را انتخاب کند که مصلحت مسلمانان در آن است و در اجتهادش اگر به حکم الله حکم کرد صواب باشد دو اجر دارد و اگر حکمش صواب نبود به قدر وسعش ثواب میبرد

اختار شیخ السلام ابن القیم قول الجمهور فقال:كَانَ يَمُنُّ عَلَى بَعْضِهِمْ، وَيَقْتُلُ بَعْضَهُمْ، وَيُفَادِي بَعْضَهُمْ بِالْمَالِ، وَبَعْضَهُمْ بِأَسْرَى الْمُسْلِمِينَ، وَقَدْ فَعَلَ ذَلِكَ كُلَّهُ بِحَسَبِ الْمَصْلَحَةِ[۵]

ابن قیم می گوید:رسول الله صلی الله علیه وسلم بر بعضی از اسیران منت می گذاشت و بعضی دیگر را میکشت و بعضی را با مال و بعضی را با اسیران مسلمان آزاد میکرد و همه اینها را انجام داده به نسبت مصلحت آن.

وقرر ذلک ابن حجر :قَوْلُهُ (إي قول ثمامة بن أثال للرسول صلي الله عليه وسلم عندما كان أسرا) فِيهِ إِنْ تَقْتُلْ تَقْتُلْ ذَا دَمٍ وَإِنْ تُنْعِمْ تُنْعِمْ عَلَى شَاكِرٍ وَإِنْ كُنْتَ تُرِيدُ الْمَالَ فَسَلْ مِنْهُ مَا شِئْتَ فَإِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَقَرَّهُ عَلَى ذَلِكَ وَلَمْ يُنْكِرْ عَلَيْهِ التَّقْسِيمَ ثُمَّ مَنَّ عَلَيْهِ بَعْدَ ذَلِكَ فَكَانَ فِي ذَلِكَ تَقْوِيَةٌ لِقَوْلِ الْجُمْهُورِ أَنَّ الْأَمْرَ فِي أَسْرَى الْكَفَرَةِ مِنَ الرِّجَالِ إِلَى الإِمَام يفعل… وَقَالَ الضَّحَّاكُ بَلْ قَوْلُهُ تَعَالَى فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً نَاسِخٌ لِقَوْلِهِ تَعَالَى فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَقَالَ أَبُو عُبَيْدٍ لَا نَسْخَ فِي شَيْءٍ مِنْ هَذِهِ الْآيَاتِ بَلْ هِيَ مُحْكَمَةٌ وَذَلِكَ أَنَّهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَمِلَ بِمَا دَلَّتْ عَلَيْهِ كُلُّهَا فِي جَمِيعِ أَحْكَامِهِ فَقَتَلَ بَعْضَ الْكُفَّارِ يَوْمَ بَدْرٍ وَفَدَى بَعْضًا وَمَنَّ عَلَى بَعْضٍ وَكَذَا قَتَلَ بَنِي قُرَيْظَةَ وَمَنَّ على بني المصطلق وَقتل بن خَطَلٍ وَغَيْرَهُ بِمَكَّةَ وَمَنَّ عَلَى سَائِرِهِمْ وَسَبَى هَوَازِنَ وَمَنَّ عَلَيْهِمْ وَمَنَّ عَلَى ثُمَامَةَ بْنِ أَثَالٍ فَدَلَّ كُلُّ ذَلِكَ عَلَى تَرْجِيحِ قَوْلِ الْجُمْهُورِ إِنَّ ذَلِكَ رَاجِعٌ إِلَى رَأْيِ الْإِمَامِ[۶]

ابن حجر میگوید:ثمانه بن اثال که اسیر بود در نزد رسول الله ، به او سه تقسیم بندی را گفت از جمله قتل، منت یا فدیه با مال و رسول خدا این تقسیم را انکار نکرد سپس بر او منت گذاشت و آزادش کرد و این قول جمهور را تقویت میکند که تصمیم گیری درباره مردان اسیر شده کفار به دست امام است که هر آنچه نفع و خوشنودی مسلمین است انجام دهد… الضحاک میگوید این قول خداوند {آنگاه پس از آن یا بر آنان منت گذارید یا فدیه بگیرید ۴ محمد} ناسخ این قول خداوند است { و مشرکان را هرجا که یافتید بکشید} وابو عبید میگوید هیچ یک از این آیات نسخ نشده است بلکه آیات محکم هستند و رسول خدا به هر یک از آنان عمل کرده و بعضی از کفار بدر را کشت و بعضی را فدیه گرفت و بعضی را منت گذاشت و همچنین بنی قریظه را به قتل رساند و بر بنی الصطلق منت گذاشت و بن خطل و غیر و را در مکه کشد و بر سایر آنان منت گذاشت و اسیران هوازن را منت بر آنان گذاشت و منت بر ثمانه بن اثال گذاشت و همه اینها دلالت بر ترجیح قول جمهور دارد که تصمیم درباره اسیران به دست امام است.

وقال السیوطی :[الْقَاعِدَةُ الْخَامِسَةُ: تَصَرُّفُ الْإِمَامِ عَلَى الرَّعِيَّةِ مَنُوطٌ بِالْمَصْلَحَةِ] هَذِهِ الْقَاعِدَةُ نَصَّ عَلَيْهَا الشَّافِعِيُّ وَقَالَ ” مَنْزِلَةَ الْإِمَامِ مِنْ الرَّعِيَّةِ مَنْزِلَة الْوَلِيِّ مِنْ الْيَتِيمِ “…. وَمِنْهَا: أَنَّهُ إذَا تُخَيِّرَ فِي الْأَسْرَى بَيْن الْقَتْل، وَالرِّقِّ، وَالْمَنّ وَالْفِدَاءِ، لَمْ يَكُنْ لَهُ ذَلِكَ بِالتَّشَهِّي بَلْ بِالْمَصْلَحَةِ. حَتَّى إذَا لَمْ يَظْهَرْ وَجْهُ الْمَصْلَحَةِ يَحْبِسُهُمْ إلَى أَنْ يَظْهَرَ.[۷]

سیوطی میگوید:تصرف امام در رعیتش بسته به مصلحت می باشد. این قاعده را شافعی میگوید ، و می گوید جایگاه امام بر رعیتش همانند جایگاه ولی بر یتیم است . و اما هرگاه امام در اسیرانش بین کشتن و برده گرفتن و آزاد کردن و فدیه گرفتن مخیر باشد نباید با اشتهای خودش یکی از این گذینه ها را انتخاب کند بلکه به مصلحت آن بستگی دارد و اگر مصلحت آن هنوز رخ نداده باشد اسیران را حبس میکند تا مصلحت امر پیش آید.

وقال الکاسانی :وَأَمَّا الرِّقَابُ فَالْإِمَامُ فِيهَا بَيْنَ خِيَارَاتٍ، ثَلَاثٍ، إنْ شَاءَ قَتَلَ الْأَسَارَى مِنْهُمْ، وَهُمْ الرِّجَالُ الْمُقَاتِلَةُ، وَسَبَى النِّسَاءَ وَالذَّرَارِيَّ؛ لِقَوْلِهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى {فَاضْرِبُوا فَوْقَ الأَعْنَاقِ} [الأنفال: ۱۲] وَهَذَا بَعْدَ الْأَخْذِ وَالْأَسْرِ؛ لِأَنَّ الضَّرْبَ فَوْقَ الْأَعْنَاقِ هُوَ الْإِبَانَةُ مِنْ الْمِفْصَلِ، وَلَا يُقْدَرُ عَلَى ذَلِكَ حَالَ الْقِتَالِ، وَيُقْدَرُ عَلَيْهِ بَعْدَ الْأَخْذِ وَالْأَسْرِ وَرُوِيَ «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – لَمَّا اسْتَشَارَ الصَّحَابَةَ الْكِرَامَ – رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ – فِي أَسَارَى بَدْرٍ، فَأَشَارَ بَعْضُهُمْ إلَى الْفِدَاءِ، وَأَشَارَ سَيِّدُنَا عُمَرُ – رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ – إلَى الْقَتْلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: لَوْ جَاءَتْ مِنْ السَّمَاءِ نَارٌ مَا نَجَا إلَّا عُمَرُ» .

أَشَارَ – عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ – إلَى أَنَّ الصَّوَابَ كَانَ هُوَ الْقَتْلَ وَكَذَا رُوِيَ أَنَّهُ – عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ – أَمَرَ بِقَتْلِ عُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ، وَالنَّضْرِ بْنِ الْحَارِثِ يَوْمَ بَدْرٍ، وَبِقَتْلِ هِلَالِ بْنِ خَطَلٍ وَمَقِيسِ بْنِ صَبَابَةَ يَوْمَ فَتْحِ مَكَّةَ، وَلِأَنَّ الْمَصْلَحَةَ قَدْ تَكُونُ فِي الْقَتْلِ لِمَا فِيهِ مِنْ اسْتِئْصَالِهِمْ،[۸]

الکاسانی میگوید:اما گردن ها، امام درباره آنان سه اختیار دارد اگر خواست مردان جنگجوی اسیر را میکشد به خاطر این قول خداوند (فاضربوا فوق الاعناق=بالای گردنهایشان را بزنید) و این گردن زدن بعد از گرفتن و اسیر کردن است برای اینکه زدن گردن ها بعد از گرفتنشان است و در حین قتال نمیتوان چنین کرد و تنها بعد از گرفتن و اسیر کردن میباشد. و روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم درباره اسیران بدر مشاورت کرد بعضی از اصحاب به فدیه گرفتن مشورت دادند و عمر به زدن کشتنشان نظر داد و رسول خدا گفت اگر از آسمان آتشی می بارید جز عمر کسی از آن نجات پیدا نمیکرد ، اشاره به این دارد که عمر رأی صواب را گفت.و همچنین روایت شده که رسول خدا امر به قتل عقبه بن ابی معیط و النضر بن حارث در روز بدر کرد. و امر به قتل هلال بن خطل و مقیس بن ضبابه در روز فتح مکه کرد چون مصلحت در کشتن آنان بود.

و دیگر اقوال و فتاوای علمای اهل سنت که کافر حربی را به مجرد اینکه به اسرات در آمد مباح الدم می دانند و با توجه به امر امام و صلاح مسلمانان با اسیران رفتار می شود یعنی یا کشته می شوند یا با منت آزاد می شوند یا با فدیه آزاد می شوند و یا به بردگی در می آیند. و حسب مورد اگر نیاز باشد اقوال دیگر را در کامنت ها اضافه میکنم

اما چرا اسیران باید در ابتدای تشکیل حکومت اسلامی کشته شوند و مصلحت آن در چیست؟

جواب بسیار واضح می باشد چون زمانی که پایه های دولت و حکومت اسلامی  هنوز ضعیف است و مسلمانان در ضعف قرار دارند اگر اسیران آزاد شوند فرصت دوباره برای از بین بردن مسلمانان به دست می آورند و این خود تهدید و ضرری برای مسلمانان است اما اگر از بین بروند دو نفع در بر دارد یک اینکه سربازان کفار از بین رفته اند و نیرو هایشان استهلاک یافته است دوم اینکه خوف و رعب و رهب و وحشت را در دل کفار می اندازد و بنا بر اینکه کفار ترسو هستند و جرئت رویارویی مستقیم را ندارند از تعداد سربازانشان کاسته خواهد شد

الله تعالی می فرماید: لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ‏(حشر/۱۴)هرگز با شما به صورت دسته‌جمعي جز در پس دژهاي محكم و يا از پشت ديوارها نمي‌جنگند . عداوت و دشمني در ميان خودشان شدت دارد . تو ايشان را متحد مي‌بيني ، ولي پراكنده دل بوده و هماهنگ نمي‌باشند . اين بدان خاطر است كه مردمان بيشعور و ناآگاهي هستند . ‏

از همین رو با هواپیماهای بی سرنشین و از پشت دژها کور کورانه حمله میکنند اما الله تعالی میفرماید: لَن يَضُرُّوكُمْ إِلاَّ أَذًى وَإِن يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الأَدُبَارَ ثُمَّ لاَ يُنصَرُونَ ‏(  ال عمران /۱۱۱)  آنان هرگز نمي‌توانند به شما زياني برسانند مگر آزار مختصري و اگر با شما بجنگند پشت كرده و پاي به فرار مي‌نهند ، سپس ياري نمي‌شوند .

 

 

 

……………………………………….

[۱] تفسیر ابن کثیر ( ۱۷۴ / ۴)

[۲] ﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ ( ۱۳۸ – ۱۳۷ / ۱۰)

[۳]   ﺍﻟﻤﻐﻨﻲ ( ۱۸۰ – ۱۷۹ / ۹ )

[۴] الفتاوی ( ۱۱۶ / ۳۴)

[۵]   زاد المعاد ( ۳/۱۰۹)

[۶]   فتح الباری ( ۱۵۲ – ۱۵۱ / ۶)

[۷] الأشباه والنظائر (۱۲۱ / ۱)

[۸] بدائع الصنائع (۱۱۹ / ۷)

یک دیدگاه در “حکم روش بر خورد با اسیر کفار از نگاه اهل سنت”

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *